Dünyadan Bilim Merkezleri – Tarihsel Gelişim

Dünya çapında bilim merkezlerinin gelişim tarihi iki döneme ayrılabilir. 17, 18 ve 19. yüzyılları kapsayan ilk dönemde koleksiyon yapılması, fuar ve bilim müzelerinin açılması ve gelişmesi aristokratların antika eşya biriktirerek bunları arkadaşlarına göstermek istemeleriyle başlamıştır. Üniversiteler ve tıp okulları da çalışmalara ait koleksiyonları öğrencilere göstermek üzere saklamışlardır. Bu koleksiyonlar şimdiki doğa tarihi müzelerinin bir başlangıcı olmuştur. Tarihte bilinen ilk bilim müzesi 1683 yılında Oxford Üniversitesi’nde kurulan The Ashmolean Museum olarak kabul edilebilir. Bu müze halen Oxford’da bilim tarihi müzesi olarak kullanılmaktadır.

The Ashmolean Museum (Credit: Sarah Casey)

Modern anlamda ilk etkileşimli bilim müzesinin 1903 yılında Münih’te kurulan Deutsches Museum olduğu kabul edilir. Deutsches Museum günümüzde 40.000 metrekarenin üzerinde sergi salonları ve 10.000 farklı sergi konusuyla büyük bir kompleks haline gelmiştir. Yılda yaklaşık 1,5 milyon ziyaretçinin geldiği bu müzede 50 farklı bilim ve teknoloji dalına ait 28.000 farklı obje sergilenmektedir.

Deutsches Museum (Credit: Max-k muc)

1960’ların sonlarında iki önemli bilim merkezi açılmış olup daha sonra dünyanın dört bir yanındaki bilim merkezleri projeleri için önayak olmuşlardır. Bunlardan ilki 1969 yılında San Francisco’da açılan Exploratorium Bilim Merkezi’dir.  Exploratorium “sınıflarda kitaplar, filmler ve televizyon programlarıyla sağlanamayacak fırsatlara ulaşmak” için planlanmıştır. Exploratorium müzelerin informal eğitim merkezleri olarak gelişmelerine önayak olmuştur. Bu eşsiz merkez fizikçi ve eğitimci Dr. Frank Oppenheimer tarafından kurulmuştur.

Exploratorium (Credit: Exploratorium)

Dünyadaki bilim merkezi projelerini etkileyen bir diğer bilim merkezi de 1969’da Toronto’da açılan Ontario Bilim Merkezi’dir. Bu bilim merkezi de tıpkı Exploratorium gibi yeni bir etkileşim geleneği ortaya koymuştur. Ziyaretçi katılımı ve etkileşimi bu bilim merkezinin ana konsepti olmuştur. 50.000 metrekare kapalı alana ve 13.000 metrekare sergi alanına sahiptir. Ontario Bilim Merkezi’nde 800’ü aşkın sergi ünitesi vardır.

Kapalı alanda bulunan sergilerin yanı sıra bilim merkezinde bir açık hava sergisi vardır. Bilim merkezinin, Ontario Bilim Merkezi ya da diğer bilim merkezleri tarafından geliştirilen geçici sergilerin sergilenebileceği bir geçici sergi holü de bulunmaktadır. Bilim merkezinde sergi alanlarının yanı sıra eğitim birimleri, planetaryum, mini tiyatrolar, gösteri laboratuvarları ve IMAX Dome sinema salonu yer almaktadır. Ontario Bilim Merkezi’nin eğitim birimlerinde öğrencilere ve öğretmenlere yönelik, pek çok farklı konuda, çok sayıda etkinlik yapılmaktadır.

Dünyadan Bilim Merkezleri Örnekleri

Londra Bilim Müzesi, Londra, İngiltere

Londra’da bulunan Ulusal Bilim ve Sanayi Müzesi’nin bir parçası olan Londra Bilim Müzesi 1857’de kurulmuştur. Günümüzde müzede 300.000'den fazla eser sergilenmektedir. Ayrıca müzede 8-11 yaş arası çocukların ebeveynleriyle birlikte bir akşamı bilimsel aktivitelerle geçirdikleri, ardından müzede konakladıkları ve sabah kahvaltısında bilimsel kaynaklı filmler izleyerek aktiviteyi sona erdirdikleri Bilim Gecesi adı verilen etkinlik de düzenlenmektedir. Detaylı bilgi için https://www.sciencemuseum.org.uk/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

Liberty Bilim Merkezi, New Jersey, ABD

1993’te kurulan Liberty Bilim Merkezi New Jersey’deki Liberty State Park’ta yer almaktadır. Yaklaşık 3.000 metrekare alana sahip bu bilim merkezine ait 12 sergi alanı, 110 tür barındıran bir canlı hayvan koleksiyonu, dev akvaryumlar, 3D tiyatro, rüzgâr simülatörleri, ilköğretim – ortaöğretim - lise sınıf ve laboratuvarları, öğretmen eğitim programları, planetaryum ve dev sinema salonu bulunmaktadır. Her yıl 750.000’den fazla öğrenci, öğretmen ve veli Liberty Bilim Merkezi’ni ziyaret etmekte ve binlerce fazlası da bilim merkezinin dışında gerçekleştirilen ya da çevrimiçi programlara katılmaktadır. Detaylı bilgi almak için https://lsc.org/ adresini ziyaret edebilirsiniz

Technopolis Bilim Merkezi, Mechelen, Belçika

Mechelen’de yer alan ve 2000’de kurulan Technopolis Bilim Merkezi’ne ait bilim ve teknoloji konulu, kalıcı bir interaktif (etkileşimli) sergi bulunmaktadır. Detaylı bilgi almak için https://www.technopolis.be/en/visitors/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

Sanat ve Bilim Şehri (City of Arts and Sciences), Valensiya, İspanya

Valensiya’da bulunan Sanat ve Bilim Şehri, farklı yapıların bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Bu yapılardan biri olan ve 1998’de yapılan L'Hemisfèric bir IMAX sinema salonu, planetaryum ve laseryumdan oluşmaktadır. 2000’de açılan ve yaklaşık 40.000 metrekare alana sahip olan El Museu de les Ciències Príncipe Felipe interaktif (etkileşimli) bir sergi salonudur. Bu binanın şekli bir balinanın iskeletine benzemektedir. 2001’de açılan L'Umbracle adlı yapı Valensiya’ya özgü bitki türlerini barındıran manzaralı bir yol şeklinde inşa edilmiştir. Ayrıca burada 2003’te açılan bir açık hava oşinografi parkı da yer almaktadır. Detaylı bilgi için https://www.cac.es/en/home.html adresini ziyaret edebilirsiniz.

CosmoCaixa Bilim Müzesi, Barcelona, İspanya

CosmoCaixa Bilim Müzesi 2004’te Barcelona’da açılmıştır. Müze, çevre, doğa, bilim ve uzay konularında kalıcı ve geçici sergilere sahiptir. Küçük çocuklara uygun sergilere ve bir planetaryuma da sahiptir. Detaylı bilgi için https://obrasociallacaixa.org/es/home adresini ziyaret edebilirsiniz.

Boston Bilim Müzesi, Massachusettes, ABD

Dünyanın en büyük bilim merkezlerinden biri olan Boston Bilim Müzesi 700 etkileşimli sergiye sahiptir. Müze, sergileri ve enerjik programları sayesinde yılda yaklaşık 1,5 milyonun üzerinde katılımcı tarafından ziyaret edilmektedir. Detaylı bilgi için https://www.mos.org/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

FRida & freD – Graz Çocuk Müzesi, Graz, Avusturya

2003’te Graz’da açılan FRida & freD – Graz Çocuk Müzesi 4-12 yaş arası çocuklar için tasarlanmış bir bilim merkezidir. Müzede etkileşimli sergilerin yanı sıra laboratuvar etkinlikleri, programları ve tiyatro performanslarına da yer verilmektedir. Bu müze yılda yaklaşık 85.000 katılımcı tarafından ziyaret edilmektedir. Detaylı bilgi için http://fridaundfred.at/en/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

Heureka Bilim Merkezi, Vantaa, Finlandiya

1989’da Vantaa’da açılan Heureka Bilim Merkezi yıllık yaklaşık 300.000 ziyaretçi sayısıyla Finlandiya’nın en çok ziyaret edilen eğlence ve eğitim mekânlarından biridir. Bilim merkezinde etkileşimli sergiler ve 135 kişilik bir planetaryum bulunmaktadır. Detaylı bilgi için https://www.heureka.fi/?lang=en adresini ziyaret edebilirsiniz.

La Cité Bilim Merkezi (City of Science and Industry), Paris, Fransa

1986’da Paris’te açılan La Cité Bilim Merkezi Avrupa’nın en büyük bilim merkezidir. Her yıl yaklaşık 5 milyon kişi tarafından ziyaret edilmektedir. Bilim merkezinde planetaryum, denizaltı, IMAX sinema salonu ve çocuk ve gençler için özel alanlar bulunmaktadır. Detaylı bilgi için http://www.cite-sciences.fr/en/home/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

Kentucky Bilim Merkezi, Kentucky, ABD

Kentucky Bilim Merkezi, 1871’de Kentucky Louisville’de doğa tarihi ve bilim müzesi olarak açılmış, daha sonra bilim merkezi olarak faaliyete geçmiştir. 14.000 metrekare alana sahip bu bilim merkezini yılda ortalama 550.000 kişi ziyaret etmektedir. Detaylı bilgi için https://kysciencecenter.org/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

Kentucky Bilim Merkezi

Leonardo da Vinci Bilim ve Teknoloji Müzesi, Milan, İtalya

1953’te Milan’da açılan müze İtalya’nın en büyük bilim ve teknoloji müzesidir. Malzeme, Ulaşım, Enerji, İletişim, Leonardo da Vinci’nin Sanatı ve Bilimi, Yeni Ufuklar ve Gençler için Bilim temalı 7 ayrı bölümü bulunmaktadır. Detaylı bilgi için http://www.museoscienza.org/english/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

NEMO Bilim Müzesi, Amsterdam, Hollanda

1923’te Amsterdam’da açılan NEMO Bilim Müzesi, Hollanda'daki en büyük bilim merkezidir. Müze yılda 500.000'den fazla ziyaretçi kabul etmektedir. Detaylı bilgi için https://www.nemosciencemuseum.nl/en/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

Technorama Bilim Merkezi, Winterthur, İsviçre

1982’de Winterthur’da açılan Technorama Bilim Merkezi 500’ün üzerindeki etkileşimli sergisiyle katılımcılarını ağırlamaktadır. Deneyerek öğrenmeyi ilke edinen bilim merkezinde her şeye dokunulabilir, tüm sergiler oynamak ve denemek içindir. Bu bilim merkezini her yıl 60.000 öğrenci gruplar halinde ziyaret etmektedir. Detaylı bilgi için https://www.technorama.ch/en/home adresini ziyaret edebilirsiniz.

The Pavilion of Knowledge - Ciência Viva Bilim Merkezi, Lizbon, Portekiz

Pavilion Bilim Merkezi 1999’da Lizbon’da açılmıştır. Yılda yaklaşık 30.000 ziyaretçi ağırlamaktadır. Detaylı bilgi için https://www.pavconhecimento.pt/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

Bilim Dünyası, Vancouver, Kanada

1977’te Vancouver’da açılan Bilim Dünyası birçok kalıcı etkileşimli sergiye sahiptir. Ayrıca yıl boyunca değişen konularda hazırlanan sergiler için de alanlar bulunmaktadır. Detaylı bilgi için https://www.scienceworld.ca/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

Phaeno Bilim Merkezi, Wolfsburg, Almanya

Phaeno Bilim Merkezi Wolfsburg’da 2005’te açılan etkileşimli bir bilim merkezidir. Bilim merkezinin binası bir uzay aracı şeklinde tasarlanmış ve binanın mimarı bu tasarımıyla ödül almıştır. Detaylı bilgi için https://www.phaeno.de/en/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

Bilim Merkezi Birlikleri

Dünyadaki bilim merkezlerinin ortak bir çatı altında toplandığı bilim merkezi birlikleri bulunmaktadır. Bu birlikler, bilim merkezleri arasında bilgi akışı; konferans, toplantı ve çeşitli konularda eğitimlerin düzenlenmesi; bülten vb. basılı yayınların hazırlanması; geçici sergilerle ilgili veri tabanı oluşturulması; bilim merkezlerini bir araya getiren çeşitli projelerin yürütülmesi gibi görevler üstlenirler. Aşağıda bu bilim merkezi birlikleri sıralanmıştır:

• The Association of Science-Technology Centers (ASTC)
• The European Network of Science Centres and Museums (ECSITE)
• The UK Association for Science and Discovery Centres (ASDC)
• North Africa and Middle East Science Centers Network (NAMES)
• ICOM’s International Committee of Science and Technology Museums (CIMUSET)
• Austrian Science Center Network
• Nordisk Science Center Forbund (NSCF)
• Asia Pacific Network of Science and Technology Centres (ASPAC)
• Australasian Science and Technology Exhibitors Network (ASTEN)
• National Council of Science Museums (NCSM)
• Associação Brasileira de Centros e Museus de Ciência (ABCMC)
• Red de Popularización de la Ciencia y la Tecnología para América Latina y el Caribe (Red-POP)
• Asociación Mexicana de Museos y Centros de Ciencia y Tecnología (AMMCCyT)
• Canadian Association of Science Centres (CASC)
• The Southern African Association of Science and Technology Centres (SAASTEC)

Bu bilim merkezleri birliklerinden The Association of Science-Technology Centers (ASTC) kâr amacı gütmeyen ve 47 ülkeden 650’den fazla bilim ve teknoloji merkezi ile benzer kuruluşun üye olduğu bir bilim merkezi birliğidir. Dünya çapında bir kuruluş olarak ASTC, bilim ve teknoloji merkezleri ve müzeler için ortak bir dil sağlamayı, profesyonel destekte bulunmayı ve program hazırlamayı amaç edinmiştir. Bilim ve teknoloji merkezleri hakkında bilgi toplayarak yayımlar, bilim ve teknoloji merkezlerinin operasyonlarını yönetmelerine yardımcı olur ve alanda ilgisi olanlara temel bilgi sağlar.